atlasAmish yerleşimlerine ABD’nin 32 eyaletinde rastlamak mümkün olsa da büyük çoğunluğu Lancaster County Pennsylvania, Holmes County Ohio ve Indiana’da bulunmaktadır. ABD’deki Amish nüfusu güncel rakamlara göre 390.000’den fazla ancak, ortalama yedi çocuk sahibi geniş aile yapılarını dikkate alırsak bu sayı günümüz verilerine göre yılda yaklaşık %3-4 oranında artmaktadır. Kendilerine özgü yaşam tarzları, inançları ve gelenekleriyle Amish toplulukları için modern dünyanın yanında yaşayan 18. yüzyıl kültürü demek çok da yanlış olmaz sanırım.
Ben size bu yazımda en eski ve en yoğun Amish yerleşimlerinden bir olan, hep duyduğum ama deneyimleme şansı bulduğumda bende daha da hayret uyandıran yaşam biçimleriyle, kasabada gezerken paralel evrene gitmişim gibi hissettiren Lancaster County’daki Amish Kasabası’ndaki anılarımı paylaşmaya çalışacağım. Ama öncelikle size de ilginç geleceğini düşündüğüm Amish Toplululukları’nın genel yaşam tarzı ile ilgili bir kaç not paylaşmak istiyorum.
Amish topluluğunun görsel olarak en belirleyici unsurlarından biri, tevazu ve tevazu gelenekleriyle uyumlu “sade” kıyafetleridir. Amishler, İncil’den gelen inançları gereği “dünyevi” geçici heveslerin, modanın ya da gurur ve kibir duygularına yol açabilecek herhangi bir şeyin tuzağına düşmeyen sade elbiseler giyerler. Tüm giyim eşyaları oldukça gösterişsiz ve muhafazakardır. Amish toplulukları küçük bölgelerde yönetildiğinden topluluktan topluluğa bazı farklılıklar olmasına rağmen temelde tüm Amish elbiseleri sadeliğe olan bağlılıklarıyla uyumludur.
Amish kültüründe çocuk sahibi olmak, onları büyütmek, komşular ve akrabalarla sosyalleşmek ailenin önemli işlevleridir. Amishler geniş ailelerin Tanrı’nın bir lütfu olduğuna inanır.
Aile, birey üzerinde yaşam boyu otoriteye sahiptir. Bir kilise bölgesi vaftiz edilen kişilerin sayısından ziyade ailelerin (hane halkı) sayısıyla ölçülür. Aileler dönüşümlü olarak iki haftada bir yapılan vaaz etme hizmetine ev sahipliği yapar.. Ebeveynler, çocuklarının manevi refahından Rab’be karşı sorumludurlar.
Evdeki işler genellikle cinsiyete göre bölünür. Örgün eğitim sekizinci sınıftan sonra sona erer ve ardından çocuklar yetişkinlere yönelik görevler için eğitilir. Erkek çocuklar babalarıyla birlikte tarlalarda, ahırlarda, binaların çevresinde çalışırlar; kızlar evde ve bahçede annelerinin yanında çalışırlar.
Genel olarak Amishler, dünyevi etkilerden dini ayrılıklarını onurlandırmak için modern teknoloji, elektrik, araba ve bilgisayar gibi kolaylıkları kullanmaktan çekiniyorlar. Modern gelişmeleri kötülük olarak görmüyorlar ancak değerlerini bozma tehlikesi yaratabilecek ayartmalara kapılmaktan kaçınmak istiyorlar. Bununla birlikte, Amish yaşam tarzı Tanrı’ya, aileye, işe ve topluma odaklanma şeklindeki temel değerlerine sadık kaldığı sürece, bazı kolaylıkların sınırlı da olsa kullanımına nadiren izin verilmektedir. Örneğin, bölgenin kurallarına bağlı olarak, bazı Amishler geceleri elektriği işletmeleri, çitleri, aletleri veya arabaları aydınlatmak için kullanabilir.
Amish inanç kültürüne gelirsek; Amish kilisesi, 1600’lerin sonlarında Anabaptist hareketin bir kolu olarak başlamış sonrasında ağır dini zulümlerle karşılaşan topluluk dini özgürlüklerini yaşayabilmek adına Pensilvanya bölgesine kaçmıştır. 1720’ler ve 1730’lar arasında dini özgürlerini sürdürmek için küçük bir Amişh topluluğu Avrupa’dan gelmiş ve bu bölgeye yerleşmiştir. Basit, materyalist olmayan ve Tanrı’ya adanmış benzersiz yaşam tarzları o günden beri aynı şekilde devam etmektedir. Amish’ler, yaşamlarını önce Tanrı’ya, sonra ailelerine ve Amish toplumuna hizmet etmeye odaklamıştır. Bugün, Amish Kilisesi’ne yeni üyeler, genellikle 16 ila 25 yaşları arasında vaftiz edilerek katılırlar. Amish’ler, İncil’in Tanrı’nın egemen sözü olduğuna ve anlam olarak gerçek (mecazi değil) olduğuna inanıyor. “Dünyanın içinde yaşamak, ama onun içinde yaşamamak” çabasıyla modern toplumdan farklı ve ayrı yaşıyorlar. Bu da Amish topluluğunun, modern kolaylıkları redderek kendilerine özgü basit yaşam tarzlarını ve değerlerini şekillendiriyor.
Bizim için hem ilginç hem de Mars’a yolculuğun konuşulduğu günümüzde bazen algılamamız zor da olsa hatırı sayılır ölçüde bir topluluğun üyesi olduğu, Onlar’a göre çok da doğal akıştaki yaşamlarını ve geleneklerini merak edenler için Lancaster’da Amish Village’ı ziyaret edebilirsiniz. Amishler’in kendine özgü hayatlarını ve topluluğun kültürünü gerçek anlamda gözler önüne seren bir yer burası. Eğer yolunuz o taraflara düşerse Amish toplumunun çiftlik evi, ahır, okul binası ve demirci dükkanı gibi unsurlarını bir araya getiren Amish Village’ı ziyaret etmenizi öneririm, bu ilginç deneyim hem güzel bir anı hem de çok farklı bir deneyim olarak hafızanızda yerini alacaktır. Bu köyden biraz daha bahsetmem gerekirse, Amish Village, ilk olarak 1840 yılında inşa edilmiş olan bir Amish çiftlik evinin etrafında yer alıyor ve topluluğun yaşam tarzıyla ilgili merak ettiklerinize tam anlamıyla cevap oluşturuyor. Turistler için tasarlanmış bu köyde gerçek Amish evleri içinde gezebilir ve burada genellikle Amish kökenli rehberlerden kültüre dair merak ettiğiniz tüm cevaplara ulaşamaya ve her cevapta hala böyle yaşan insanlar var diyerek daha da çok şaşırmaya devam edebilirsiniz. Bu örnek köyde topluluğun yaşamına dair gezi ve bilgilendirmelerin ardından ise yine köy içinde tamamı Amish toplumu tarafından yapılmış organik kelimesinin anlamını sonuna kadar hakeden yiyeceklerinden tadabilirsiniz. Özellikle topluluğun geleneklerinde yer alan, pazar aile-ev yemekleri için yapılan elmalı turtaların lezzetine sanırım buradan başka bir yerden ulaşamazsınız. Ayrıca yine evinize giderken Amish marketten alacağınız yumurta ve özellikle meyveler size ben daha önce hiç organik yememişim dedirtecek kadar doğal ve lezzetli. Bunun dışında Amish kadınlarının el yapımı özellikle elle dikilmiş hediyelik eşyaları da, başka bir yerde bulamayacağız çok otantik hatıralıklar olacaktır.
Amish çiftliğindeki gezinizi tamamladıktan sonra da dilerseniz tüm Amish kasabasını görebileceğiniz turlara katılabilirsiniz. Kasaba geziniz sırasında yollarda bol bol Amish’lere özgü bir ulaşım aracı olan aslında bir tür atlı araba ‘Amish buggy’ ve geleneksel kıyafetleriyle bunları süren kadın ve erkeklerle aracın arkasındaki bol çocuklara sık sık rastlayacaksınız. Büyük çoğunluğu çiftçilik yapan Amish’lerin kasabasında elbetteki büyük çiftlik evlerini ve bahçelerinde oturan geniş aileleri gözlemleyebilirsiniz. Televizyon ve teknolojinin girmediği bu evlerde bahçelerin verandalarında kitap okuyan ya da sohbet eden insanları görmek ise insanın aklına acaba onlar mı? bizler mi daha keyifle ve hayatın tadına vararak yaşıyoruz sorusunu getiriyor.
Lancaster County, Pennsylvania’da hayatın otoyolların hızından asfalt yoldaki atların toynaklarının sesine doğru kaydığı bir bölge burası. Dini kültürleri, sade kıyafetleri ve modern konforlardan yoksunluklarıyla bilinen Amishler’in uzaktan da olsa hayatlarına dahil olmak oldukça ilginç bir deneyimdi. Eğer oralara yolunuz düşerse mutlaka uğramanızı önereceğim bu sakin küçük kasabadan biz yolumuzu yine otobana çevirelim ve Amerika’daki sıradışı gezi rotalarımıza devam edelim mi ? Bir başka yazımda görüşmek üzere. Gezmeniz ve keyfiniz bol olsun…
